Siatki centylowe w sposób graficzny (za pomocą wykresów) przedstawiają wartości statystyczne. Dzięki nim rodzice mogą sprawdzić, czy ich maluch ma odpowiedni wzrost, masę ciała i obwód główki na każdym etapie jego rozwoju. Na prawidłowy rozwój maluszka wpływa wiele czynników – jednym z nich jest dieta dopasowana do potrzeb młodego, dojrzewającego organizmu. Jak komponować dietę niemowlęcia, by harmonijnie się rozwijał i był odpowiednio odżywiony?Co znajdziesz w tym artykule: pierwszych dni – najważniejszy okres dla prawidłowo zmierzyć i zważyć dziecko? są siatki centylowe? korzystać z siatek centylowych? interpretować wyniki z siatki centylowej? szukać informacji jak prawidłowo zbilansować dietę dziecka?1000 pierwszych dni – najważniejszy okres dla dzieckaW trakcie ciąży oraz w okresie karmienia piersią mama musi w sposób szczególny dbać o swój sposób żywienia, ponieważ w znacznym stopniu wpływa on na rozwój maluszka. Nadmiar lub niedobór pewnych składników odżywczych w diecie przyszłej mamy, a potem niemowlęcia mogą zwiększyć ryzyko otyłości u dziecka w późniejszym okresie. Właśnie dlatego tak istotny jest odpowiedni jadłospis mamy podczas ciąży i później – w trakcie karmienia okresie 1000 pierwszych dni życia młody organizm jest szczególnie wrażliwy na brak lub nadmiar składników pokarmowych. W konsekwencji, jak wynika z badań, aż 32% polskich dzieci w wieku 5-36 miesięcy ma nieprawidłową masę ciała. Warto pamiętać, że zapotrzebowanie na energię w drugim półroczu życia w zależności od masy ciała dziecka wynosi ok. 80-90kcal/kg masy ciała, zwykle średnio około 700-900kcal/ prawidłowo zmierzyć i zważyć dziecko?Najlepszą i najbardziej obiektywną oceną stanu odżywienia niemowlęcia jest obserwacja jego długości i masy ciała. Podczas rutynowych wizyt u pediatry niemowlę powinno być regularnie ważone i mierzone. Lekarz ocenia wtedy zarówno masę ciała dziecka, jego długość, jak i obwody głowy oraz klatki piersiowej. Najlepiej, aby pomiarów dokonywała ta sama osoba – w regularnych odstępach czasu, idealnie z użyciem tych samych przyrządów pomiarowych (wagi i miarki). Uzyskane wyniki powinny zostać wpisane do Książeczki Zdrowia Dziecka w odpowiednie rubryki. Lekarz każdorazowo oceni prawidłowość rozwoju dziecka. Dzięki temu możliwa jest odpowiednio wczesna reakcja na zauważone nieprawidłowości, czyli ewentualne odchylenia w również:Czym są siatki centylowe?Siatki centylowe to wykresy, umożliwiające ocenę rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Jest to jedna z metod oceny rozwoju dziecka – najczęściej używane są siatki centylowe długości, masy ciała, obwodu głowy, obwodu klatki piersiowej, wskaźnika masy ciała (BMI) oraz ciśnienia krwi. Zostały opracowane na podstawie danych reprezentatywnych dla populacji dzieci. Warto wiedzieć, że inne siatki centylowe stosowane są u dziewczynek, a inne u chłopców. Również oddzielne siatki centylowe stworzono dla wcześniaków i dzieci urodzonych o czasie. W ocenie stanu odżywienia używany jest również wskaźnik masy ciała (BMI), czyli stosunek masy ciała do wzrostu dziecka. Każda Książeczka Zdrowia Dziecka zawiera siatki centylowe, na których regularnie zaznaczane są pomiary maluszka. Może tego dokonywać pielęgniarka, lekarz lub korzystać z siatek centylowych?Pomiary dziecka wprowadza się na siatki centylowe na wybranych osiach (wieku, masy ciała/ długości ciała).Następnie do każdej osi rysuje się linię prostą. Kreski powinny przeciąć się na jednej z krzywych przebiegających przez siatkę biegną linie kanałów centylowych 3., 10., 25., 50., 75., 90., 97 centyl. Najwyżej przebiega linia 97 centyla, najniżej 3 centyla. Wszystkie pomiary mieszczące się pomiędzy 3 a 97 centylu dla danego wieku są uważane za mieszczące się w pomiary mieszczące się zarówno poniżej 3. centyla lub powyżej 97. centyla dla danego wieku są uważane za odbiegające od wymagają pomiary zbliżające się do centyla oraz centyla. Rodzice mogą samodzielnie nanosić regularne pomiary danego parametru dla dziecka lub skorzystać z elektronicznych siatek interpretować wyniki z siatki centylowej?Jeżeli maluszek utrzymuje masę ciała na 75. centylu, to znaczy, że 75% rówieśników waży tyle samo lub mniej, a 25% waży tyle samo lub więcej. Podobnie wygląda to w przypadku innych parametrów, jednak warto pamiętać, że ostateczna interpretacja zawsze należy do lekarza. W trakcie oceny prawidłowego rozwoju warto oceniać masę i długość ciała razem. Najlepiej, jeśli długość i masa dziecka mieszczą się w tym samym kanale centylowym lub w sąsiednich kanałach. Niepokój rodziców mogą budzić pomiary mieszczące się poniżej 3. centyla i powyżej 97. centyla, jednak uwagę należy również zwrócić na dziecko, którego pomiary mieszczą się w normie, ale np. gwałtownie zmieniony został dany kanał centylowy, czyli np. krzywa wzrastania lub masy ciała dziecka dotychczas była w okolicy 50. centyla, a w krótkim czasie spadła do okolicy 10. czy nawet 3. centyla dla wieku. Regularna ocena siatki centylowej masy ciała dziecka umożliwi lekarzowi oraz rodzicom odpowiednią reakcję, np. zasięgnięcia porady/skierowania do specjalisty, np. dietetyka, kiedy przyrosty masy ciała są zbyt małe lub zbyt duże. Dziecko zbyt wolno lub zbyt szybko rosnące może być skierowane do endokrynologa szukać informacji jak prawidłowo zbilansować dietę dziecka?Odpowiednia ilość składników odżywczych w codziennym menu jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania organizmu zarówno dziecka, jak i osoby dorosłej. Aby to ułatwić, specjaliści opracowują i stale aktualizują zalecenia oraz schematy żywienia, które są dla rodziców ułatwieniem w komponowaniu codziennego jadłospisu maluszka. Taką podstawą dla opiekunów powinien być schemat żywienia niemowląt. Pomocne, gotowe, prawidłowo zbilansowane jadłospisy można znaleźć aplikacji w wiesz że?W okresie 1000 pierwszych dni życia organizm maluszka rozwija się i rośnie najintensywniej. Małe dziecko ma dlatego specjalne potrzeby żywieniowe, zupełnie inne niż starsi członkowie rodziny – potrzebuje 4 razy więcej żelaza2 i 6 razy więcej witaminy D3 niż osoba dorosła1Badanie „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia”, zostało zrealizowane w 2016 roku przez Instytut Matki i Dziecka. Projekt badawczy został zainicjowany i sfinansowany przez Fundację Nutricia. Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej grupie 1059 rodziców niemowląt i małych dzieci z całej Polski. Raport z badania dostępny jest na stronie: przeliczeniu na kg masy ciała, zgodnie z: Normy żywienia dla populacji polskiej - nowelizacja., Jarosz M. (red.): Warszawa, Instytut Żywności i Żywienia, A., Wielowiejska A., Ocena stanu odżywienia dzieci [w:] Albrecht P (red.), Gastroenterologia dziecięca, Wydawnictwo Czelej, Warszawa H., Staszewska – Kwak A., 2012. Żywienie dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, M., 2012. Siatki centylowe. Waga i wzrost małego dziecka. Medycyna PraktycznaWeker H., Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2017 (raport z badania: Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5 do 36 miesiąca życia – badanie ogólnopolskie 2016) przeprowadzone we współpracy z Fundacją Nutricia)Oceń ten artykuł:Przyczyny duszenia w klatce piersiowej. Zaleca się, żeby natychmiast udać się do lekarza, jeśli odczuwa się objawy jak nagły i ostry ból w klatce piersiowej; przedłużające się uczucie ściskania czy palenia (np. w mostku); stały ucisk w środku klatki piersiowej; ból, który przemieszcza się do innych obszarów ciała; zimne poty; mdłości; a także trudności w oddychaniu.
Każdy noworodek po urodzeniu zostaje poddany szczegółowej ocenie jego stanu ogólnego. Ocenia się takie parametry, jak kolor skóry, napięcie mięśniowe, odruchy fizjologiczne, oddychanie i czynność serca. Parametry te są składowymi popularnej skali Apgar, która dobrze ocenia stopień rozwoju noworodka oraz przystosowanie do życia pozamacicznego. Równie ważnym kryterium świadczącym o tym, że noworodek jest dojrzały jest ocena wymiarów jego ciała i porównanie do wartości uznawanych za prawidłowe. Bierze się tutaj pod uwagę urodzeniową masę ciała, długość ciała, obwód główki oraz obwód klatki piersiowej. Jakiekolwiek odchylenia od normy w tych wartościach, zarówno w górę jak i w dół, podobnie jak niska punktacja w skali Apgar, mogą świadczyć o nieprawidłowościach rozwojowych i sugerować istnienie pewnych stanów chorobowych, dlatego ocena wymiarów noworodka po urodzeniu jest istotnym elementem jego badania ogólnego. Zobacz film: "Cechy noworodka, które nie powinny nas niepokoić" spis treści 1. Prawidłowe wymiary noworodka 2. Nieprawidłowe wymiary noworodka 1. Prawidłowe wymiary noworodka W pierwszej godzinie po porodzie noworodek jest ważony i uzyskany wynik określany jest jako urodzeniowa masa ciała. Podobnie mierzona jest długość ciała, obwód główki i klatki piersiowej. Wartości prawidłowe zarówno masy ciała noworodka, jak i jego długości, obwodu głowy czy klatki piersiowej są określane na podstawie tak zwanych siatek centylowych, które określają takie normy, w których mieści się większość populacji. Do tych norm zawartych w siatkach centylowych porównywane są uzyskane wymiary noworodka i na ich podstawie uznawane za prawidłowe lub nie. Ogólnie rzecz ujmując donoszony noworodek, to znaczy urodzony pomiędzy 38., a 42. tygodniem ciąży, powinien ważyć od 2500 do 4500 g. Długość ciała donoszonego noworodka mieści się w przedziale 46 do 54 cm i jest to długość ciemieniowo-piętowa. Obwód głowy powinien wynosić 34 do 35 cm i prawidłowo jest on większy od obwodu klatki piersiowej, który wynosi 32 do 33 cm. 2. Nieprawidłowe wymiary noworodka Ze względu na czas trwania ciąży noworodki dzielimy na donoszone (ciąża trwała 38-42 tygodnie), przedwcześnie urodzone (wcześniaki – urodzone przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży) oraz przenoszone (urodzone powyżej 42. tygodnia ciąży). W każdej z tych grup mamy noworodki o prawidłowej, zbyt małej i za dużej w stosunku do wieku ciążowego masie ciała, określanej na podstawie wspomnianych już siatek centylowych. W przypadku noworodka donoszonego masa urodzeniowa powinna wynosić od 2500 do 4500 g. Jeżeli waży on mniej niż 2500 g, to określamy go jako noworodka o małej masie urodzeniowej, jeśli mniej niż 1500 g, to jest to noworodek o bardzo małej masie urodzeniowej, a jeżeli mniej niż 1000 g, to jest to noworodek o ekstremalnie małej masie urodzeniowej. Natomiast w przypadku, gdy urodzone o czasie dziecko waży więcej niż 4500 g, określamy to jako makrosomię. Przyczyną małej urodzeniowej masy ciała noworodka donoszonego jest opóźnienie wzrastania wewnątrzmacicznego. To opóźnienie może być asymetryczne i symetryczne. W przypadku asymetrycznego opóźnienia wzrostu noworodki są długie i chude, a wśród przyczyn wymienia się niewydolność łożyska, stan przedrzucawkowy, nadciśnienie, chorobę nerek, palenie tytoniu i ciążę mnogą. Natomiast symetryczne opóźnienie wzrostu, znacznie gorzej rokujące, oznacza noworodka zarówno z małą masą, jak i krótkiego – wynika ono najczęściej z infekcji wewnątrzmacicznych, wad chromosomalnych, wad kośćca oraz płodowego zespołu alkoholowego. Mała masa urodzeniowa, poniżej 2500 g, może także wynikać ze zbyt krótkiego czasu trwania ciąży (wcześniactwa). W takim przypadku pomimo masy urodzeniowej poniżej 2500 g również możemy wyróżnić noworodki urodzone przedwcześnie o masie odpowiedniej do wieku płodowego, zbyt dużej w stosunku do wieku płodowego oraz zbyt małej w stosunku do wieku płodowego. Noworodki o małej masie urodzeniowej stanowią w Polsce około 7%, natomiast wcześniaki około 9% wszystkich noworodków. Mała masa urodzeniowa zwiększa ryzyko wystąpienia takich powikłań, jak przewlekłe choroby płuc, zaburzenia widzenia i słuchu, opóźnienie rozwoju psychoruchowego, ryzyko zmian neurologicznych, a nawet wzrost ryzyka zgonu w 1. roku życia dziecka. polecamy Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Magdalena Pikul W trakcie specjalizacji z pediatrii w Szpitalu Wojewódzkim Nr 2 w Rzeszowie, interesuje się pediatrią i neonatologią.
Siatki centylowe określają parametry rozwoju: wzrost, masę ciała i obwód głowy. Za normę uważa się średni wynik - 50 percentyli. Oznacza to, że nasze dziecko znajduje się w średniej optymalnej w statystykach. Wynik do 75 percentyli nie wzbudza żadnych podejrzeń, co do prawidłowości rozwoju. Norma mieści się między 10 a 90
Od lat 20. ubiegłego wieku ocenę rozwoju dzieci i młodzieży przeprowadza się za pomocą standaryzowanych siatek centylowych. Do monitorowania prawidłowego rozwoju i wzrastania już u noworodków stosuje się siatki centylowe oparte na pomiarach masy ciała, długości ciała/wysokości oraz obwodu główki dziecka. Siatki centylowe – czy są jednakowe dla każdego?Wzrastanie dziecka jest uzależnione od wielu czynników, w tym genetycznych i środowiskowych. Należą do nich:wzrost rodziców,sposób karmienia dziecka,warunki życia rodziny,choroby współistniejące,przebyte Nie ma siatek centylowych wspólnych dla obu płci. Już od urodzenia stosuje się inne siatki centylowe dla chłopców i dziewczynek. Rozwój dziewczynek i chłopców przebiega inaczej, dlatego określone wartości będą znacznie się od siebie różnić. Należy zatem korzystać z siatek adekwatnych nie tylko do wieku, ale także do BMI u dzieci – czy warto go obliczać?Do określenia stopnia odżywienia stosuje się wskaźnik masy ciała BMI. Wskaźnik BMI nie jest dobrym narzędziem diagnostycznym w przypadku dzieci do 2. roku życia. Waga dziecka w pierwszych miesiącach życia zmienia się dynamicznie. U dziecka kilkuletniego na przestrzeni kilku miesięcy nie zachodzą tak szybkie zmiany, jak w przypadku noworodka czy niemowlęcia. Normy przyrostu masy ciała w pierwszym roku życia przedstawiają się następująco:26-31 g/dobę od urodzenia do 3. miesiąca życia,17-18 g/dobę od 3-6. miesiąca życia,12-13 g/dobę od 6-9. miesiąca życia,9 g/dobę od 9-12. miesiąca pamiętać o tym, by w przypadku obliczania wskaźnika BMI u dzieci nie kierować się wyłącznie otrzymaną wartością liczbową. Siatki centylowe odnoszące się do wskaźnika BMI i wieku dziecka, sporządzone osobno dla dziewcząt i chłopców, pozwalają prawidłowo określić stopień odżywienia dziecka już od urodzenia. Wynik BMI należy nałożyć na odpowiednią dla wieku i płci siatkę centylową i odczytać wartość. Interpretacja wyników odczytanych z siatek centylowych przedstawia się następująco:97 centyla – dziecka: 22 miesiącepłeć dziecka: chłopiecwaga dziecka: 13 kgwzrost dziecka: 90 cmwskaźnik BMI: 16 ? wskazuje na Matki i Dziecka odczytany z siatki centylowej: 50-75 centyl = waga odczytywać wartości z siatki centylowej?Dane umieszczone na siatce centylowej odnoszą się do dwóch pozioma uwzględnia wiek dziecka, natomiast oś pionowa – oceniany parametr (wzrost, waga, obwód główki, BMI).Od osi pionowej przez siatkę wyznaczonych jest kilka linii, które zakończone są odpowiednią wartością w centylach. Najwyżej znajduje się linia 95. centyla. Oznacza to, że u 95% dzieci z danej populacji oceniany parametr ma niższą wartość. Linie dotyczące centyli, w zależności od siatki, mogą się różnić. Na siatkach linie oznaczające centyle mogą znajdować się w różnych konfiguracjach np. 99, 97, 85, 50, 15, 3, 1 albo 95, 85, 75, 50, 25, 15, 5. Za normę uważa się obszar między 3. a 97. centylowe są przydatnym wskaźnikiem, który umożliwia sprawdzenie, czy dziecko odpowiednio się rozwija i zdrowo rośnie. Odczytywanie wyniku nie jest skomplikowane, dlatego rodzice mogą samodzielnie monitorować, czy proces ten przebiega również: Oblicz wskaźnik BMI – normy i tabela BMIŹródła:Kułaga Z., Różdżyńska-Świątkowska A., Grajda A., Gurzkowska B. i wsp., Siatki centylowe dla oceny wzrastania i stanu odżywienia polskich dzieci i młodzieży od urodzenia do 18 roku życia, Standardy Medyczne Pediatria, Warszawa 2015, tom 12, P., Małecka-Tendera E., Nowak A., Metody stosowane w praktyce pediatrycznej do oceny stopnia odżywienia dzieci. Endokrynologia. Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005, tom 1, nr 2, Odpowiedzi na pytania naszych czytelników Czytaj także 07 kwietnia 2022 ● mgr Katarzyna Jaśkiewicz 06 lipca 2022 ● mgr Katarzyna Jaśkiewicz 19 lutego 2021 ● mgr Katarzyna Jaśkiewicz 27 października 2021 ● mgr Katarzyna Jaśkiewicz 28 kwietnia 2021 ● lek. Joanna Sawicka-Metkowska Potrzebujesz darmowej porady? Niejedna matka karmiąca piersią zestresowała się, patrząc na siatki centylowe zamieszczone w książeczkach zdrowia (opracowane w 1999 r. przez I. Palczewską i Z. Niedźwiecką). Siatki te opracowano na podstawie danych zebranych od dzieci karmionych w większości sztucznie, które na ogół rosły szybciej.Kiedy niemowlę unosi samo główkę i jak mu pomóc w tym treningu? Podnoszenie główki przez niemowlaka, a później jej utrzymanie w pionie wymaga wiele pracy i wysiłku. Możesz mu ułatwić podnoszenie główki, proponując przyjemne ćwiczenia i zabawy. Kiedy niemowlę zacznie podnosić główkę i utrzyma ją w pionie? To zależy od malca i siły jego mięśni. Wyjaśniamy, kiedy dziecko zaczyna podnosić główkę i dlaczego to umiejętność ważna dla jego rozwoju. W co się bawić z niemowlęciem? Spis treściWielkość główki niemowlakaPierwsze próby podnoszenia główki przez niemowlakaPodnoszenie główki - ćwiczenia wzmacniające Czytaj również: Co zrobić, żeby dziecko dobrze spało całą noc? Główka niemowlaka - dlaczego główka noworodka jest płaska? Wielkość główki niemowlaka Główka noworodka to częsty temat wśród świeżo upieczonych rodziców. Obserwują miękkie ciemiączko na środku główki, bo wiele mówi o kondycji małego organizmu (np. czy jest odpowiednio nawodniony). Komentują też sam kształt główki, który u wielu maluszków, zwłaszcza urodzonych siłami natury, z początku daleki jest od ideału (w najbliższych tygodniach się wyrówna). Z czasem zaczynają oczekiwać na ważny moment, czyli podniesienie główki. Podnoszenie główki z początku nie jest to wcale łatwe. Dlaczego? Wyobraź sobie, że masz głowę większą w obwodzie niż klatka piersiowa. Taką ogromną głową w porównaniu z resztą ciała może pochwalić się noworodek. Jednak choć obwód główki będzie nadal rósł około 1,5 cm na miesiąc, to mniej więcej w 4. miesiącu życia dziecka proporcje zaczną się zmieniać: obwód główki zrówna się z obwodem klatki piersiowej, po czym z każdym miesiącem będzie proporcjonalnie się zmniejszał w stosunku do obwodu klatki piersiowej. Przekonasz się o tym, analizując wyniki pomiarów na siatkach centylowych w książeczce zdrowia dziecka. Podczas rutynowych wizyt kontrolnych pediatra powinien mierzyć obwód główki i klatki piersiowej, bo to ważny wskaźnik rozwoju dziecka. Pierwsze próby podnoszenia główki przez niemowlaka Gdy kładziesz malca na brzuszku, widać, jaka główka jest dla niego ciężka. Podniesienie główki choćby na centymetr okupione jest nie lada wysiłkiem. Ale, jak wiadomo, trening czyni mistrza. Im częściej dziecko będzie musiało podnosić główkę, tym szybciej się tego nauczy. Potrzebuje do tego silnych mięśni karku. Dlatego już w pierwszym miesiącu życia pomóż dziecku je wzmacniać. Służy temu przede wszystkim leżenie na brzuszku. Maleństwo siłą rzeczy musi wtedy podnosić główkę i zwykle jeszcze w pierwszym miesiącu swego życia zachwyci cię tym, że leżąc na brzuszku umie przekładać głowę z boku na bok. Wtedy też może podnosić głowę wzdłuż osi tułowia, ale niezbyt wysoko i tylko na kilka sekund. Gdy bierzesz maluszka na ręce, zawsze asekuruj główkę, podkładając pod nią dłoń i podtrzymując ją, jeśli unosisz dziecko do pozycji pionowej. W 2. miesiącu życia niemowlę wzięte na ręce przez chwilę utrzyma główkę w pionie. Jeśli jednak widzisz, że główka chwieje się na boki, zrezygnuj z takiego noszenia; to może grozić kontuzją. Rozwój fizyczny dziecka powinien przebiegać harmonijnie i zgodnie z jego indywidualnymi predyspozycjami oraz temperamentem. Ale spokojnie: nawet niezbyt zainteresowany ćwiczeniami leniuszek najpóźniej w 4. miesiącu swego życia będzie już umiał w pozycji na brzuszku podnosić się na prostych ramionkach i z wysoko zadartą głową rozglądać się na boki. Podnoszenie główki - ćwiczenia wzmacniające Od pierwszych chwil życia maluszka kładź go na brzuszku na swoim ciele. Funduj mu również masaż plecków, gdy położysz go na swoich kolanach. Tatuś zaś może układać noworodka na brzuszku na swoim przedramieniu z główką ułożoną na zgięciu ręki i dłonią podtrzymującą pupę. Niemowlęta lubią w takiej pozycji „latać” po mieszkaniu. W treningu mięśni karku niezastąpiona jest mata edukacyjna. Zwróć tylko uwagę na to, czy jest wystarczająco miękka, bo malec na pewno nieraz uderzy o nią noskiem lub czółkiem. Warto pamiętać, że trening podnoszenia główki jest dla dziecka bardzo męczący. Dlatego nie kładź go na brzuszku na długi czas. Wystarczy minuta, dwie albo do czasu, aż malec zacznie płakać. Doświadczone mamy przekonują, że każde maleństwo w pewnym momencie polubi pozycję na brzuszku, bo pozwala ona na obserwowanie świata oraz zabawę. Już trzymiesięczne dziecko może być aktywne w pozycji na brzuszku, to znaczy opierając się na łokciach lub dłoniach, z główką uniesioną wysoko, patrzeć na wprost. Zapewnij mu wtedy atrakcje w postaci występów maskotek przed jego oczami czy rajdu samochodzików. Malec zainteresowany dziejąca się przed nim akcją będzie starał się jak najdłużej trzymać główkę w górze. Czytaj również: Kiedy dziecko siada? Wyjaśniamy, w jakim wieku powinno podnosić się do siedzenia Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia niemowląt: czym są, jak je rozpoznać? Kiedy kupić pierwsze zabawki dla noworodka i jak je wybrać? Autor: Redakcja Z poradnika dowiesz się: co potrafi zrobić dziecko w kolejnych miesiącach życia kiedy zaczyna samo siadać, raczkować, chodzić jak rodzice mogą wspierać malucha w rozwoju miesięcznik "M jak mama". 714 572 2 610 390 289 796 433